Tarih: 06.07.2009
Bankaların ekonomik kriz ortamını gerekçe göstererek kredi vermekte isteksiz davranmaları işletmeleri vadeli satışlarından kaynaklanan alacaklarını; daha hızlı tahsil etmek, takip işlemlerinden kurtulmak ve finansman sıkıntılarını gidermek amacıyla faktoring şirketlerine devretmelerine neden olmaktadır. Finansal sıkıntısını Banka kredisi v.b. yasal kaynaklardan temin ederek gideremeyen çok sayıda firma ise tefecilerin ağına düşerek piyasadan yok olma, sahip değiştirme tehlikesi ile karşı karşıya kalmaktadırlar.
Faktoring işlemlerinin dayanağını 06.10.1983 tarihli Resmi gazete’de yayınlanan 90 sayılı kanun Hükmünde Kararname ve son olarak T.C. Başbakanlı Hazine Müsteşarlığınca 10.Ekim.2006 tarih ve 26315 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Faktoring Şirketlerinin Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında “ yönetmenlik oluşturmaktadır.(1) Finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketleri kanun tasarısı ise TBMM ‘ne sunulmuştur.
Yönetmenlik hükümleri uyarınca faktoring şirketlerin A.Ş. olarak kurulması ve 58 seri numaralı Harçlar Kanunu Genel Tebliği uyarınca ( XI-6 no’lu tablo) 2009 T.yılında Faktoring Şirket kuruluşu izin belgesi (her yıl için) 26.491,70 TL tutarında, Serbest bölge dahil izin alınan her bir şube için ise 13.470,00TL finansal harç yatırılması gerekmektedir.
Faktoring şirketleri, mal ve hizmet alım satımı ile uğraşan işletmelerin satışları nedeniyle doğan alacaklarının tahsil ve takip işlemlerini üstlenmekte, alacağa karşılık ön ödeme yaparak da finansal destek sağlamaktadır. Faktoring şirketleri Alacağın temliki işlemlerini Borçlar Kanunun’un162–172.maddeleri genel hükümlerine göre yürütülmektedir. Faktoring işlemlerinin temelini oluşturan fatura kıymetli evrak sayılmadığından, kıymetli evraklara uygulanan TTK’ nün 559 ve takip eden maddelerindeki ciroya ilişkin hükümler faktoring işlemlerinde kullanılan fatura için uygulanmamaktadır.
Faktoring işlemlerinin önemli fonksiyonlarından biri de alacağın finansmanıdır. Faktoring işlemine konu olan alacağın fatura ile belgelenebilir nitelikte olması gerekir. Zaten "Faktoring Şirketlerinin Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik’ te de bu durum açıkça belirtilmiştir. Bu nedenle, T.T.K’ nun da değişiklik yapılarak faturanın da çek ve senet gibi kıymetli evrak niteliğinde işlem görmesi sağlanmalıdır.
Faktoring şirketlerinin müşterileri ile yapacakları işlemleri için yazılı sözleşme düzenlemeleri zorunlu olup, bu şirketler teminat mektubu veremezler, mevduat veya her ne ad altında olursa olsun bir ivaz karşılığı para toplayamazlar, kambiyosenetlerine dayalı olsa bile, fatura veya alacağın bir mal veya hizmet satışından doğmuş olduğunu tevsik eden benzeri belgelerle ilişkilendirilemeyen alacaklarla ilgili işlem yapamazlar.
Faktoring işleminde üç taraf vardır;
- Müşteri ( firma ) : Faktoring işlemini talep eden ve alacaklarını faktoring şirketine devreden firma.
- Faktoring Şirketi: Müşterinin alacaklarını devir ve satın alarak karşılığını peşin olarak ödeyen şirket.
- Borçlu: Müşterinin alacaklı olduğu kişi veya işletme.
Faktoring şirketleri müşterilerine üç temel hizmet vermektedirler.
- Alacak Yönetimi: Faktor, alıcıların ödememe riskini üstlenerek, satıcının vadeli satışlarından doğan alacaklarını garanti altına alır. Alacak yönetimindeki en önemli amaç, satıcının tüm cirosunu devralmak, satış kayıtlarını tutmak, işletmenin bu ağır yükünü büyük oranda hafifleterek alıcı riskini ortadan kaldırmaktır.
- Tahsilât Yönetimi: Faktor, riskini üstlendiği veya üstlenmediği alacakların tahsilâtını gerçekleştirir. Bu yöntem çerçevesinde, satıcı tahsilâta ayırdığı zaman ve elemandan tasarruf ederek tahsilât takibini Faktor aracılığı ile yapar.
- Nakit Yönetimi: Satıcı Faktora devrettiği vadeli alacaklarının belirli bir yüzdesini hemen nakit olarak kullanabilir. Nakit yönetimi ile işletmenin bilânçoya bağlı kullanılmayan alacakları nakde dönüştürülür. Bu esnek finansman sayesinde dış kaynağa gerek kalmadan gerekli işletme sermayesi işletmenin kendi satışlarından karşılanır
- Faktoring şirketleri, Tam servis faktoring( alacak riskinin faktor tarafından üstlenildiği ), Dönülebilir Faktoring (yalnızca finansman ve tahsilât ihtiyaçlarına cevap veren, alıcı riski faktor tarafından üstlenilmeyen)Dönülemez, Bildirimsiz, vade, toplu, fatura iskontosu ve aracılı faktoring türlerinde işlemleri yapmaktadırlar.
- Yurtiçi ve yurt dışı ihracat faktoringi (sadece mal mukabili ihracatlar için uygulanır) arasındaki en büyük fark, ihracat işlemlerinde yurtdışı muhabir faktorun 4.taraf olarak sisteme katılmasıdır Bu modelde, satıcı yurtdışına mal satmak istediği alıcılarla ilgili bilgileri Faktör’e vererek işlemi başlatmaktadır. Yurt dışındaki alıcının mali güçlüğe düşmesi nedeniyle tahsil edilemeyen alacaklar ise uluslararası kurallar ile belirlenen dönem sonunda Faktor tarafından satıcıya ödenmekte, ayıplı maldan dolayı tahsili gerçekleşmeyen alacaklar için satıcıya rücu edilmektedir. Bu işlemler Yurt dışında faaliyet gösteren Faktoring şirketlerinin “Faktoring Şirketlerinin Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında “ yönetmenlik hükümleri uyarınca Türkiye de izin almış şube ve temsilcilikleri aracılığıyla da yapılmaktadır.
- İthalat Faktoringi uygulamasında ise ithalatçı ile ilgili başvuru yurtdışı muhabirinden ya da satıcıdan Faktor'a iletilir. Faktor tarafından ithalatçı adına yurtdışına verilecek garanti limitinin ithalatçıya hiçbir maliyeti olmadığı gibi, işletmeyi akreditif, vesaik mukabili gibi maliyetli işlemlerden kurtarır. İthalat Faktöring' i uygulamasında ithalatçılar adına yurtdışı muhabirlere garanti limiti verildiği gibi, işlemler sadece tahsilât amaçlı da olabilmektedir.
Faktoring şirketlerinin hasılatı fatura bedellerinin vadesinde tahsilâtı, ödenmeme riskinin üstlenilmesi ve diğer hizmetler karşılığında alınan faktoring komisyonu ve satıcı firmaya yapılan ön ödeme karşılığında tahsil edilen finansman faizidir. Komisyon oranı % 0,5 - % 3 arasında değişmekte olup, finansman faizi ise yıllık bazda genellikle satıcıya tanınan iskonto faiz oranında olmaktadır.
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi
BSMV' nin konusu banka ve sigorta şirketlerinin 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu' na göre yaptıkları işlemler hariç olmak üzere, her ne şekilde olursa olsun yaptıkları bütün işlemler dolayısıyla kendi lehlerine her ne ad altında olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralardır. Verginin matrahı ise nakden veya hesaben alınan bu paraların tutarıdır.
Gider Vergileri Kanunu, ikrazat işleriyle uğraşanlar ile banka işlem ve hizmetlerinden herhangi birini sürekli olarak yapanların bu yasanın uygulanması ile banker sayılacağını öngörmektedir. Faktoring şirketleri ise "Ödünç Para Verme İşleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname gereği ikrazatçılar ile aynı kapsama alınmıştır. Bundan dolayı faktoring şirketleri de BSMV kapsamına girmektedir. Faktoring şirketlerinin tahsil ettikleri finansman faizi ve faktoring komisyonu üzerinden BSMV tahakkuk ettirmeleri gerekmektedir.
Bu kapsamda yurt içi faktoring işlemleri karşılığı düzenlenen faturalarda hesaplanan faiz, komisyon tutarı üzerinden %5 oranında BSMV hesaplanacak olup, bir ay içerisinde yapılan işlemlere ilişkin BSMV 'si en geç ertesi ayın 15. günü akşamına kadar ilgili vergi dairesine beyan edilerek ödenmek zorundadır. Yurt dışı (ihracat) faktoring işlemlerinde ise T.C. Hazine Müsteşarlığının 23.12.1999 tarih ve 99/13812 sayılı kararname eki ihracatı teşvik kararına dayanılarak çıkarılan 05.12.2008 tarih ve 27075 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2008/6 İhracat, Transit Ticaret, İhracat Sayılan Satış ve Teslimleri ile Döviz Kazandırıcı Hizmet ve Faaliyetlerde Vergi, Resim ve Harç İstisnası Hakkında Tebliğin 4.cü maddesi uyarınca,
b-) İhracatla ilgili işlem yapan bankaların (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası dahil), faktoring şirketlerinin, sigorta şirketlerinin, noterlerin ve diğer kuruluşların ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlerle ilgili olarak yapmış oldukları bütün hizmet ve muameleler (Türk Eximbankın ihracat kredi sigortası/garantisi ile ilgili işlemleri dahil) dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun
ç) İhracat karşılığı yapılacak her türlü ödemeler, ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler, döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler ile transit ticaretle ilgili işlemler ve bu işlemler sebebiyle düzenlenen kâğıtlar,
13/7/1956 tarihli ve 6802 sayılı Gider Vergisi Kanunu ile ihdas edilen Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisinden, 1/7/1964 tarihli ve 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu ile ihdas edilen Damga Vergisinden, 2/7/1964 tarihli ve 492 sayılı Harçlar Kanunu gereğince alınan harçlar ve diğer kanunlarda yer alan vergi, resim ve harçlar ile 12/9/1960 tarihli ve 80 sayılı Kanuna göre alınan hal rüsumundan müstesnadır.
Faktoring şirketlerinin ihracat ve döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetleri ile ilgili yaptıkları bütün hizmetler BSMV, Damga vergisi ve Harçlar dan istisna edilmiştir.
Katma Değer Vergisi
KDV Kanunu 'nun 17/4-e Maddesine göre BSMV kapsamına giren işlemler Katma Değer Vergisinden istisnadır. Bu anlamda faktoring işlemleri de KDV'ne tabi değildir. Maliye Bakanlığının verdiği 03.05.1991 tarih ve 31842 No’ lu özelgede;
"Bilindiği üzere, 6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu'nun 28. Maddesinin 2. fıkrasında; Bankerlerin yapmış oldukları banka muamele ve hizmetleri dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar (.....) da banka muameleleri vergisine tabidir." denilmekte, son fıkrasında ise, 2279 sayılı Kanuna göre ikraz işleri ile uğraşanlarla ikinci fıkrada belirtilen muamele ve hizmetlerden herhangi birini devamlı olarak yapanların da banker sayılacağı belirtilmektedir.
Anılan hükümlere göre, banka muamelelerinden herhangi birini teşkil eden kredi verme işlemi nedeniyle banker sayılacağından,
1- Şirketinizle satıcı arasında yapılan sözleşme gereğince satıcının istediği anda kullanabileceği ön ödemeler için genellikle fatura bedelinin %70-90'ı oranında verilen kredi dolayısıyla alınan faiz veya ıskonto bedelinin,
2- Kredibilite araştırması, üstlendiği risk, alacak hesaplarının tutulması ve tahsilâtı gibi hizmetler karşılığı satıcının temlik etmiş olduğu alacaklar üzerinden alınan komisyon, ücret ve benzerlerinin banka ve sigorta muameleleri vergisine tabi tutulması gerektiği." görüşü verilmiştir.
İst. Defterdarlığınca 26.06.2003 tarihinde verilen bir özelgede ise “…A.Ş. tarafından diğer firmalara verilen ve bir bankacılık işlemi sayılmayan faktoring bilgilendirme ve danışmanlık hizmetlerinin KDV sine tabi olacağı, bu işle ilgili olarak yüklenilen verginin genel esaslara göre indirim konusu yapılabileceği” belirtilmiştir.
Damga Vergisi
488 sayılı Damga Vergisi Kanunu'nun 1. Maddesinde "Bu kanuna ekli I sayılı Tabloda yazılı kâğıtlar damga vergisine tabi tutulmaktadır.
Damga Vergisi Kanunun 4. Maddesinde de kâğıtların içeriğinin belirlenmesinde "Bir kâğıdın tabi olacağı verginin tayini için o kâğıdın mahiyetine bakılır ve buna göre tabloda yazılı vergisi bulunur." hükmüne yer verilmektedir. Bu hükümler gereği Kanuna ekli I sayılı Tabloda yer alan temliknameler binde 7,5 oranında damga vergisine tabidir.
Faktoring işleminde satıcılar, faturaların bir suretini faktor' e ciro ederek, alacak haklarını rücu edilmeksizin devretmektedirler bu işlem temlikname olarak kabul edilen bir sözleşmeyi meydana getirmektedir. Böylece faktoring işlemlerinde damga vergisi mükellefiyeti doğmaktadır. Ancak 488 sayılı Damga vergisi Kanununu istisnalarla ilgili 2 nolu tablonun IV–20. bendi uyarınca “Faktoring şirketlerinin müşterileri ile yaptıkları faktoring sözleşmeleri ile bu sözleşmeler ilişkin olarak düzenlenen kâğıtlar “ Damga vergisinden istisna edilmiştir. Ayrıca Damga vergisi kanunda özel istisna maddesi olmasına rağmen Hazine Müsteşarlığının 2008/6 sayılı tebliği uyarınca da ihracata ve döviz kazandırıcı faaliyetlere ilişkin faktoring işlemleri Damga vergisinden istisna edilmiştir.
Kambiyo Mevzuatı
32 sayılı Türk parasını kıymetini koruma kararında değişiklikler yapan 2008/13186 sayılı karar 08.02.2008 tarih ve 26781 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak, ihraç bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin uygulamada değişiklik yapılmış ve ihraç bedellerinin yurda getirilme zorunluluğu kaldırılmıştır. Yapılan düzenleme ile : "MADDE 8 - (1) İhracat bedellerinin tasarrufu serbesttir. Bakanlık ihtiyaç duyulması halinde ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin düzenleme yapmaya yetkilidir."
Kambiyo mevzuatı açısından ihracat bedellerinin yurda getirilme mecburiyetinin kaldırılması ve serbestçe tasarruf edilebilmesi bu alacakların tahsil edilmeyeceği anlamına gelmemektedir. Tahsil edilmeyen yada tahsil edildiği halde yurda getirilmeyen ihracat alacakları ne şekilde tasarruf ediliyorsa .( Yurt dışında bankada tutulabilir, yurt dışında yapılan mal ve hizmet alımında kullanılabilir, ortak veya ortakların şahsi hesabına aktarılmış ise bunun tevsik edilmesi gerekmektedir)ona uygun şekilde defter kayıtlarına intikal ettirilerek, V.U.K. 280.maddesi uyarınca kur değerlemesi yapılması gerekmektedir.
Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığının T.P.K.K.H. 32 sayılı Karara İliş- kin 91-32/5 No lu Tebliği 'nin 21. Maddesinde "Alacak haklarının satın alınması suretiyle ticari riskin faktor kuruluşlarınca üstlenilmesi halinde, ihracat bedelinin üstlenilen risk oranında yurda getirilmesinden bu kuruluşlar sorumludur." denilmektedir.
Bu çerçevede, ihracata ilişkin alacaklarını bir faktoring firmasına devreden ihracatçıların kambiyo hesabı kapama yükümlülükleri de ortadan kalkmaktadır.
Yine aynı Kararın(b) fıkrasında faktoring işlemlerinde ihracat hesaplarının kapatılmasına ilişkin usul ve esasların Bakanlık tarafından belirleneceği kaydedilmiştir.
Ba-Bs Formlarında Faktoring Faturalarının Beyanı:
Faktoring şirketlerinin müşterilerine yaptıkları hizmet karşılığı düzenledikleri komisyon ve faiz faturalarında %5 oranında BSMV hesaplamaktadırlar. Söz konusu faturaların Ba formlarında BSMV nin KDV gibi bir işlem vergisi olduğu dikkate alınarak BSMV hariç tutar dikkate alınarak beyan edilmesi gerekmektedir. 381 no’lu VUK nu genel tebliğinde konu ile ilgili ayrıntılı açıklamalar bulunmaktadır.
FAKTORİNG İŞLEMLERİNİN MUHASEBE KAYITLARI:
Alıcıya Düzenlenen Faturanın Muhasebe kaydı.
_______________________ / ________________________
120. ALICILAR xxx
01.Yurt içi alıcılar Y Firması.
600. YURTİÇİ SATIŞLAR xxx
391. HESAPLANAN KDV xxx
________________________________________________
Müşteriden Olan Alacağın Faktoring Şirketine Devri
_______________________ / ________________________
120. ALICILAR xxx
03. X. Faktoring Firması
Temlik Edilen Alacaklar
120. ALICILAR xxx
01.Yurt içi alıcılar Y Firması
________________________________________________
Temlik Edilen alacağa karşılık Faktoring Şirketinden Ön Ödeme Alınması
_______________________ / __________________________
100-KASA (101-.Alınan Çekler-102- Bankalar) xxx
120. ALICILAR xxx
.03. X. Faktoring Firması
__________________________________________________
Faktoring Firmasının Düzenlediği Komisyon ve Faiz Faturasının Gelmesi.
_______________________ / ________________________
780/797. FİNANSMAN GİDERLERİ xxx
.01. Faktoring Faiz Gideri
.02. Faktoring Komisyon Gideri
120 ALICILAR xxx
..03 ..X.Faktoring Firması
_________________________________________________
Faktoring şirketine Senetli ve Çekli Alacakların Temlik Edilmesi.
___________________________ / __________________________
120. ALICILAR xxx
..03.001 ..X Faktoring Firması
101. ALINAN ÇEKLER xxx
ve/veya
121. ALACAK SENETLERİ xxx
_______________________________________________________
Yurt Dışı Faktoring işlemlerinin Muhasebe Kayıtları
İhracat Faturası Kesilmesi
_______________________ / ________________________
120. ALICILAR xxx
.01. Yurt Dışı Alıcılar Z şirketi
601. YURTDIŞI SATIŞLAR xxx
_________________________________________________
Yurt Dışındaki Müşteriden Alacağın Faktoring Firmasına Devredilmesi
____________________________ / ___________________________
120 ALICILAR xxx
..005 . X. Faktoring Şirketi.
120. ALICILAR
.01. Yurt Dışı Alacaklar. Z şirket xxx
601-YURT DIŞI SATIŞLAR xxx
90.01. İhracattan Doğan Kur Farkları
________________________________________________________
Faktoring Firmasından Ödeme Alınması
___________________________ / ____________________________
102. BANKALAR xxx
120 ALICILAR xxx
...005 .X. Faktoring Şirketi.
601. YURTDIŞI SATIŞLAR xxx
.90.001 İhracattan Doğan Kur Farkı
_________________________________________________________
Faktoring Şirketinin Komisyon ve Faiz Faturasının Tahakkuk kaydı.
_________________________ / __________________________
780/797.FİNANSMAN GİDERLERİ xxx
780.01. Faktoring Faiz Gideri
780.02. Faktoring Komisyon Gideri
120. ALICILAR xxx
.005 .X. Faktoring Firması
______________________________________________________
Firmanın Yurt Dışı Dövizli Alacaklarının VUK Uyarınca Değerlemesi
Dönem İçerisinde Lehte Kur Farkları;
__________________________ / _______________________
120 ALICILAR xxx
..005..X Faktoring şirketi.
601. YURTDIŞI SATIŞLAR xxx
..90.001 İhracattan Doğan Kur Farkı
___________________________________________________
Dönem Sonrası Lehte Kur Farkları;
__________________________ / ________________________
120 ALICILAR xxx
.005 X. Faktoring Şirketi.
646. KAMBİYO KARLARI xxx
____________________________________________________
Dönem İçerisinde Aleyhte Kur Farkları;
__________________________ / _________________________
601. YURTDIŞI SATIŞLAR xxx
.90.001 İhracattan Doğan Kur Farkı
120 ALICILAR xxx
.005 X. Faktoring Şirketi.
_____________________________________________________
Dönem Sonrası Aleyhte Kur Farkları;
_________________________ / __________________________
656. KAMBİYO ZARARLARI xxx
120 ALICILAR (X Fakt.. Şirketi) xxx
_____________________________________________________
İhracatçı şirketler finansman ihtiyaçlarını gidermek için Bankalardan kredi temin etmekte güçlük çekmektedirler. Bu durum firmaları farklı yasaların geçerli olduğu yurt dışı piyasalara yönlendirerek bir taraftan riskleri en aza indirmenin yollarını aramaya bir taraftan da uluslararası firmalarla rekabet etmek durumunda bırakmaktadır. Ekonomik kriz ortamında alıcılar vadeli ve mal mukabili alımı işlemini tercih etmektedir. Bu nedenle alacağının tahsilinde ve finansal kaynak temininde risk almak istemeyen firmalar faktoring firmaları ile çalışmaya yönelmektedirler.
KAYNAKÇA:
1- 05.12.2008 tarih ve 27075 s. R.G. İhr. Döviz Kaz. Faal. Vergi, Harç İst..Yönet.(2008/6)
2- 381 seri numaralı V.U.K Genel Tebliği.
3- 10.10.2006 tarih ve 26315 s.R.Gaz. Finansal K. Faktoring şirketleri Kuruluş Esas. Yön.
4- 492 sayılı Harçlar Kanunu
5- 213 sayılı V.U.K.
6- 6802 sayılı Gider V. Kanunu.
7- 488 sayılı Damga vergisi Kanunu.
8- ALTUĞ Osman: Banka İşlemleri Muhasebesi. Türkmen Kitapevi.
