Tarih: 07.12.2011

Döviz alım satımı faaliyetinde bulunan müesseseler ( döviz büroları yada döviz büfeleri olarak anılan işletmeler)Türk parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı karara ilişkin olarak 22.09.2006 tarihli 226297 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2006-32/32 sayılı Hazine Müsteşarlığı genel tebliği (28.08.2008 tarih ve 26891 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan değişiklikler ) ile getirilen yeni düzenlemeler kapsamında faaliyetlerini sürdürmektedirler.

Bu yazıda; döviz büfelerinin faaliyetlerine ilişkin olarak düzenlemek zorunda oldukları belgeler,söz konusu firmaların denetlenmesinde karşılaşılan zorluklar,uğranılması olası  vergi kayıp ve kaçaklarının önlenmesi açısından yasal ve yönetsel düzenlemeler konusundaki boşluklarla ilgili kişisel görüş ve önerilere yer verilimiştir.

 Döviz büfesi olarak anılan yetkili müesseselerin 2006-32/32 genel tebliğde  yazılı koşulları  taşımaları gerekmekte olup, koşulların bir bölümü aşağıda özetlenmiştir.

1-      A.Ş. olarak kurulması ve  ödenmiş sermayesinin 250.000,00-TL den az olmaması yanlızca yetkili müesseselerin faaliyet konuları ile iştigal etmek üzere kurulması gerekmektedir

2-      Kuruluş aşamasında T.C. Ziraat Bankasına 80.000 EURO tutarında teminat yatırılması gerekmektedir.

3-      492 sayılı Harçlar Kanunu uyarınca Merkez için her yıl (2011 T.yılınıda 14.887,30.TL ) İzin  belgesi harcı, her bir şube için ise 7.443,60.-TL tutarında izin belgesi harcı yatırmak zorundadır.

4-      Yetkili müesseseler bir takvim yılı içerisinde merkez ve şubeleinin her biri için asgari 3 Milyon ABD doları veya karşılığı döviz tutarında  döviz alışı  işlemi gerçekleştirmek zorundadırlar.

5-      Döviz alım  işlemlerinde 213 sayılı VUK.nun 226 seri numaralı genel tebliği ve 24.05.2008 tarih 26885 sayılı Resmi gazetede yayınlanan 2008-4 sayılı (Merkez Bankası I-M sayılı genelgesinde değişiklik yapan) genelgesi uyarınca Döviz Alım Belgesi (DAB) ,Döviz Satım Belgesi (DSB) düzenlemek zorundadırlar.

6-      Kurucuların, müflis, konkordato ilan etmiş veya taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar dahi ağır hapis veya 5 yıldan fazla hapis yahut zimmet, nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolaylı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, Devlet sırlarını açığa vurma, vergi kaçakçılığı, suçtan kaynaklanan mal varlığı değerlerini aklama, terörün finansmanı suçlarından dolayı hüküm giymiş bulunmaması,

7-      Hisse senetlerinin nama yazılı olması ve nakit karşılığı çıkarılması,

8-      Ana sözleşmelerinin Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında mevzuat hükümlerine uygun olması,

Yetkili müesseselerin gün içinde yaptıkları alım satımlarda,çoğunlukla alıcıların da talep etmemesinden kaynaklı olarak belge düzenine uymamaları, diğer yetkili müesseselere ödünç para vermeleri,almaları,bankalardaki hesaplarına para göndermeleri, v.b. durumlarda   para hareketine yönelik olarak herhangi bir belge düzenlemedikleri dikkate alındığında, fiili envanter işlemi sırasında  mükellef kurum yetkililerince ifade edilen ve tespit tutanağına yazılmasını istedikleri ödünç para-emanet para hareketlerini belge ile ispatlamaları olanaksızdır.Durum böyle olunca yetkili müesseseler kendilerine takvim yılı bazında getirilen 3 MİLYON ABD doları tutarındaki döviz alışına ilişkin tutarın altında kalmayacak şekilde asgari işlem yapma durumunda kalmaktadırlar. Alım satımlarda belge düzenlenmemesi ve belge düzenindeki bu eksiklik yabancı para satışları üzerinden alınan %o0 oranındaki Kambiyo muameleleri vergisinde ve kurumlar vergisinde kayıp ve kaçağa neden olmaktadır.

Bilindiği üzere,vergi mükellefleri  alım satımını yaptıkları , ürettikleri malların envanterini 213 sayılı VUK nun 186.cı (Envanter çıkarmak :Bilanço günündeki mevcutları,alacakları ve borçları saymak,ölçmek,tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tespit etmek) ve takip eden maddeleri uyarınca çıkarmak  zorundadırlar. Döviz büroları yabancı para ve ulusal paraları emtia gibi alıp satmaktadırlar. Söz konusu firmalarda fiili envanter çalışmasının yapılması  ve bu çalışma sonucu tutarı tespit edilen ulusal ve yabancı paraların  mükellefin yasal defter kayıtları  üzerinde yapılacak kaydi envanter sonuçları ile  karşılaştırılarak envanter farklarının ortaya  çıkarılması bugüne kadar bu müessselerin kullanmak zorunda oldukları belge düzeni ile  mümkün değildir. Bilindiği üzere; 22.09.1998 tarihinden itibaren işletmelerde Günlük kasa defterinin  tutulma zorunluluğu kaldırılmıştır. Yetkili müesseseler için bu defterin yerini tutacak başkaca bir defter ve belge düzenleme zorunluluğu bulunmamaktadır.(Ödünç verilen ve alınan paralarla ilgili belge kullanılmamaktadır.) Bilgisayar ortamında tutulan günlük para hareketlerinin giriş ve çıkışını takibe yönelik tahsilat ve tediye bordrosu,ertesi güne devreden ulusal ve yabancı paraların  tutarına ilişkin bilgi içeren belge kullanılmamaktadır. Bu durumda döviz büfelerinde ,denetim elamanlarınca  fiili envanter yapılsa bile tutanakla tespit edilen bilgilerden hareketle inceleme yapılması ,vergi kayıp ve kaçağının tespit edilmesi  çok zordur.

Döviz büfelerinde günlük alım satımların  belgelendirilerek defter kayıtlarına ve beyanlarına tam olarak yansıtılmasını sağlamak ve döviz büfelerinde yapılacak fiili envanter  tespitlerinin vergi incelemesine veri olabilmesi için 213 sayılı VUK 227. maddesinde yazılı yetkiye dayanılarak söz konusu müesseselerde aşağıda belirttiğimiz belgelerin anlaşmalı matbalarda seri-sıra numaralı bastırılarak kullanılmasının zorunlu hale getirilmesi halinde  vergi kayıp ve kaçağının azaltılmasına katkı sağlayacaktır.

Döviz büfelerinde bulunan veznelerde  düzenlenen Döviz alım ve satım belgelerine ilave olarak günlük kasa tahsilat-tediye bordrolarının düzenlenmesi,müşterilerden ödünç para alınması veya verilmesi durumlarında ödünç para tediye-tahsilat makbuzu düzenlenmesi, döviz büfesi kasasında  müşteri veya diğer müesseselere ait emanet para var ise bu paralara ilişkin emanet verilen-alınan para makbuzu ,Kasadan bankaya yada başka bir müessese veya müşteriye  para gönderilmesi hallerinde Ulusal para/yabancı para Sevk İrsaliyesi(gönderi belgesi), firma yetkililerine veya  personele işletmeye ait diğer ödemeler için para verilmesi halinde avans makbuzu düzenlenmesi zorunlu hale getirilmelidir.

Düzenlenmesi Önerilen Belgeler:

1-      Ulusal Para/yabancı para (döviz) Sevk İrsaliyesi (Gönderi Belgesi)

2-      Günlük Ulusal para Tahsilat Bordrosu

3-      Günlük Yabancı para Tahsilat Bordrosu

4-      Günlük Ulusal para Tediye(ödeme) Bordrosu

5-      Günlük Yabancı para Tediye(ödeme) Bordrosu

6-      Ulusal /Yabancı Para Emanet Makbuzu

7-      Ulusal /Yabancı Para Avans Makbuzu

8-      Ulusal /Yabancı Para  Ödünç Makbuzu 

Yukarıda önerilen  belgelerin döviz büfelerinde kullanılmasının yasal zorunluluk haline getirilmesi halinde; yapılacak fiili envanterlerle sektördeki para hareketinin denetlenmesinin kolaylaşmasına, vergi incelemelerinin daha sağlıklı sonuç vermesine, kayıt dışı işlemlerin azaltılmasına katkı sağlayacaktır.Bunların yannda; yetkili müesseselerin T.C. Ziraat Bankasına yatırdıkları 80.000 EURO  tutarındaki nakdi teminat için faiz geliri elde etmedikleri gibi, yıllarca kullanımları dışında  bulunan teminattaki  para için 213 sayılı VUK. 280. mad. uyarınca  kur değerlemesi yapmak ve kur farkı gelirinin doğduğu dönemde kurumlar vergisi ödemek zorunda kaldıklarının göz ardı edilmemesi  gerekmektedir.